Με τον όρο διαλογισμό συνήθως και κατά κύριο λόγο αναφερόμαστε σε μία ιδιότροπη, ας μου επιτραπεί η έκφραση, αυτοσυγκέντρωση του νου αποκλεισμένη από το περιβάλλον. Οι περισσότεροι από εμάς έχουν πειραματιστεί με διάφορες μεθόδους διαλογισμού, που κατά κύριο λόγο υπαγορεύουν έναν εξαναγκασμό του νου να είναι συγκεντρωμένος και προσηλωμένος κάπου πχ σε μια εικόνα η μια ιδέα, ενώ αυτός, δηλαδή ο νους περιπλανιέται αενάως και εις το διηνεκές. Μάλιστα οι περισσότεροι άνθρωποι που ακολουθούν ένα δόγμα, κατά κύριο λόγο θρησκευτικό διατείνονται ότι δεν έχουν ανάγκη το διαλογισμό, καθώς για τους ίδιους η προσευχή λαμβάνει τη θέση του διαλογισμού. Ο Ινδός διανοητής και δάσκαλος Κρισναμούρτι άρει την άνωθεν διαπίστωση και παρατηρεί ότι η προσευχή εν μέρει φέρει κάποιες αρετές, όπως για παράδειγμα τον εξαναγκασμό του νου για εφησυχασμό και ησυχία, τη διορατικότητα (καθώς μέσα από την εξ ανάγκης αυτή ησυχία αναδύονται και μεταφέρονται λανθάνουσες απαντήσεις από το ασυνείδητο μέρος του εγκεφάλου στο συνειδητό). Για το λόγο αυτό οι ‘Αγιοι και πολλοί πατέρες της Ορθόδοξης εκκλησίας διαθέτουν εξέχοντα χαρίσματα και διορατικό χάρισμα, εξαιτίας της προσευχής. Όμως η συγκεκριμένη προσευχή προϋποθέτει μία ειδωλολατρική στάση, καθώς ο νους αποπειράται να επικεντρωθεί στην ιδέα του Θεού, σε μια εικόνα, σε ένα δόγμα, ‘στις πλατωνικές ιδέες’ και για να το ξεκαθαρίσουμε οποιοδήποτε δημιούργημα και κατασκεύασμα του νου συνιστά ειδωλολατρία δε συνάδει με το διαλογισμό. Όλα τα προαναφερόμενα προτείνουν φυγή από το είναι και τον εαυτό μας και ταυτόχρονη συγκέντρωση σε κάτι συγκεκριμένο αλλά ο νους αδυνατεί να συγκεντρωθεί, αποσπάται. Οπότε τίποτε από αυτά δεν είναι διαλογισμός και ως εκ τούτου δε δύνανται να αποφέρουν τα οφέλη του διαλογισμού. Συνεπώς ούτε η καλλιέργεια των αρετών μέσω της πειθαρχίας και της αυτοσυγκέντρωσης δεν είναι διαλογισμός, διότι μας εξαναγκάζουν να αλλάξουμε στοιχεία του χαρακτήρα μας προσδιοριστικά του εαυτού και της ταυτότητάς μας, γεγονός που δε μας επιτρέπει να γνωρίσουμε τον εαυτό μας.
Αφού προσδιορίσαμε και διασαφηνίσαμε τι δεν είναι διαλογισμός οδηγούμαστε εύλογα στην απάντηση τι είναι διαλογισμός. Ο Κρισναμούρτι επικαλείται το σωκρατικό Γνώθι σαυτόν, τη σωκρατική αυτογνωσία που ουσιαστικά αποτελεί μία κατανόηση του εαυτού μας, όχι μόνο του συνειδητού αλλά και του υποσυνείδητου. Με αυτό τον τρόπο ο νους μένει ήσυχος χωρίς βία και εξαναγκασμό, διότι αποκτά επίγνωση των κινήσεων της σκέψης και των συναισθημάτων του με τέτοια φυσικότητα που αυτά γίνονται απόλυτα κατανοητά και αποδεκτά από τον ίδιο τον διαλογιζόμενο, χωρίς να διακρίνεται καμία επίκριση από μέρους του (σχετικά με αυτά). Ο διαλογισμός απαιτεί ταυτόχρονη κατανόηση και επίγνωση κάθε σκέψης, λέξης και συναισθήματος που συνιστούν το είναι στην ολότητά του και τη συνεχή επαγρύπνηση του νου. Σε αυτή την περίπτωση ο νους είναι ήσυχος χωρίς να εξαναγκάζεται να είναι ήσυχος, εφόσον το άτομο έχει κατανοήσει το εγώ του, τον εαυτό του και όλες τις εκφάνσεις του εγώ του. Τότε και μόνο τότε απενεργοποιείται το εγώ και παύει να υπάρχει η σύγκρουση με το εγώ. Από τη στιγμή που αυτό δεν υφίσταται, ο νους ηρεμεί φύσει και μαζί με την ησυχία εμφανίζεται και το αιώνιο. Εκ της ατόπου συνάγεται ότι όλες οι οι μέθοδοι διαλογισμού δια διδασκάλου είναι λανθασμένες, διότι μπαίνουν σφήνα ανάμεσα σε εμάς και την αναζήτησή μας, την επερχόμενη ηρεμία μας που σίγουρα δε θα έρθει, γιατί ήδη με την επιλογή ενός δασκάλου και μιας συγκεκριμένης τακτικής ή μεθόδου διαλογισμού παραχωρούμε σε κάποιον άλλον και όχι στο εαυτό μας το δικαίωμα να παρατηρήσει εξωγενώς το δικό μας νου, τις σκέψεις και τα συναισθήματα. Ούτως ειπείν ενεργοποιείται πάλι το εγώ μας και απομακρυνόμαστε από το κέντρο παρατήρησης του νου μας , αφού έχουμε μεταθέσει σε έναν άλλον αυτή την ευθύνη. Με άλλα λόγια απομακρυνόμαστε από την ησυχία του νου .
Βιβλιογραφία:
Τζιντού Κρισναμούρτι: Μιλώντας για το Θεό
Τζιντού Κρισναμούρτι: Η τέχνη του διαλογισμού