«Η ευδαιμονια ψυχης ενεργεια τις κατ ‘αρετην τελειαν»
Η ευδαιμονία κατά τον Αριστοτέλη είναι ενέργεια που συμφωνεί με την τέλεια αρετή.Το γεγονός ότι ο φιλόσοφος χαρακτηρίζει την ευδαιμονία ως ενέργεια, σημαίνει αυτόματα ότι δε μπορεί να είναι ευδαίμων κάποιος που κοιμάται, καθώς ο αγαθός και ο μη αγαθός καθόλου δε διαφέρουν κατά τη διάρκεια του ύπνου. Αντίθετα, διαφέρουν, όταν ενεργούν. Κυριολεκτικά το επίθετο ευδαίμων σημαίνει αυτός που προστατεύεται από τον αγαθό δαίμονα. Συνήθως δηλώνει την ευτυχία, την καλή τύχη. Η εύνοια της τύχης είναι απαραίτητη για την απόκτηση της ευδαιμονίας με την έννοια ότι εστιν ουν η ευτυχια αλογος φυσις. Στην αριστοτελική ηθική καλή τύχη είναι φύση χωρίς λογική. Καλότυχος είναι όποιος επιλέγει τα αγαθά χωρίς λογική και κατακτώντας τα, τα αποκτά φύσει, αφού μέσα στην ψυχή υπάρχει κάτι που μας ωθεί χωρίς λογική σε πράγματα αγαθά ή που μας ταιριάζουν.
Όλοι οι άνθρωποι επιδιώκουν τα αγαθά αλλά διαφορετικά αγαθά ο καθένας, ανάλογα με το τι θεωρεί σημαντικότερο και σύμφωνα πάντα με αυτό που λείπει από τη ζωή του. Η υποκειμενική προσέγγιση της έννοιας του αγαθού δεν αποτελεί μέτρο για τον προσδιορισμό του υπέρτατου αγαθού. Η ευδαιμονία είναι το τέλειο αγαθό και σαφέστατα είναι η αιτία που όλα τα υπόλοιπα επιθυμητά αγαθά είναι αγαθά. Είναι πασιφανές στο σημείο αυτό ότι η ευδαιμονία, εφόσον είναι ενέργεια, ταυτίζεται με τον τρόπο ζωής και τρεις είναι οι κύριοι τρόποι ζωής: ο φορτικότατος την ηδονή, ή αλλιώς ο απολαυστικός, ο πολιτικός και ο θεωρητικός. Ποιός από τους παραπάνω είναι ο ιδανικότερος τρόπος ζωής είναι κάτι που δε θα εξεταστεί στην παρούσα φάση. Ο Αριστοτέλης προκειμένου να ολοκληρώσει τον ορισμό της ευδαιμονίας, αναφέρει το ιδιαίτερο γνώρισμα του ανθρώπου, που τον διακρίνει από τα άλλα είδη έμβιων όντων και που είναι η ψυχης ενέργεια κατά λογον. Τέλειος είναι ο άνθρωπος που εκτελεί τέλεια αυτή τη λειτουργία και κάθε πράξη εκτελείται τέλεια, όταν επιτελείται σύμφωνα με την οικειαν αρετην.
Πράγματι η ευδαιμονία είναι το ανώτατο αγαθό και τα αγαθά με τη σειρά τους διακρίνονται σε εξωτερικά, σε αυτά που έχουν σχέση με το σώμα και σε αυτά που έχουν σχέση με τη ψυχή. Και η ευδαιμονία δε μπορεί παρά να υπάρχει μέσα στη ψυχή, να αποτελεί ψυχική ενέργεια και μάλιστα σύμφωνη προς την τέλεια αρετή, διότι ο σκοπός της σχετίζεται με τη ψυχή και όχι με τα αγαθά έξω από αυτή. Φυσικά τα εξωτερικά αγαθά και τα αγαθά του σώματος αποτελούν μέσα για την επίτευξη της ευδαιμονίας αλλά δεν είναι αυτά καθαυτά η ευδαιμονία. Οι ενάρετες πράξεις που συνοδεύουν τη ζωή του ευδαίμονα είναι φύσει ηδονικές, περιέχουν την ηδονή, την ευχαρίστηση, γι’ αυτό και ο ευδαίμων δεν έχει ανάγκη από επιπρόσθετη ηδονή. Από τη στιγμή που η ευδαιμονία είναι συνυφασμένη με την έννοια της αρετής δε μπορεί παρά να έχει ως σκοπό της το θείο, όπως και η ίδια η αρετή. Τον ίδιο ακριβώς σκοπό προσδιορίστηκε ότι έχει και η πολιτική επιστήμη, που επιδιώκει το άριστο αγαθό. Η ευδαιμονία της πολιτείας προηγείται σε σχέση με την ευδαιμονία του ατόμου.
Κατά μία έννοια η ευδαιμονία ανήκει στα θεία πράγματα και είναι λογικό ότι δε μπορεί να υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους. Επιπρόσθετα φτάνει κάποιος στην ευδαιμονία από δική του πρωτοβουλία και όχι τυχαία, με τη λογική ότι καθετί που εξαρτάται από τη φύση είναι το καλύτερο δυνατό και εύλογα προτιμότερο από εκείνο που γίνεται τυχαία. Ταυτόχρονα έτι δε η ευδαιμονία εν βίω τελείω. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ο ευδαίμων βίος αφορά το σύνολο της ανθρώπινης ζωής και όχι σύντομες περιόδους αυτής. Η ταύτιση της ευδαιμονίας με την ολότητα του βίου δε σημαίνει ότι κάποιος γίνεται ευδαίμων τη στιγμή του θανάτου του αλλά ότι αντιμετωπίζει τη ζωή του υπό το πρίσμα μιας αέναης ηθικής αντίληψης των πράξεων του. Η θεϊκή φύση της ευδαιμονίας είναι εύλογο να φανερώνει και τη σταθερότητά της ως ενέργεια. Αν και αναφέρεται στους ανθρώπους, διαπιστώνουμε ότι τίποτε στον ανθρώπινο βίο δε χαρακτηρίζεται από απόλυτη σταθερότητα. Όμως ο άνθρωπος που ζει σύμφωνα με την αρετή γνωρίζει να διαχειρίζεται με τον ιδανικότερο τρόπο τις εναλλαγές της τύχης.
Για τους προαναφερθέντες λόγους η ευδαιμονία θεωρείται αξιέπαινη και αξιότιμη, διότι επαινούμε πάντα την αρετή και κατ’ επέκταση την ευδαιμονία, που αποτελεί την αιτία όλων των άλλων αγαθών και αρετών. Ποιές είναι όμως εκείνες οι ιδιότητες που αποδίδει ο Αριστοτέλης στην ευδαιμονία και οι οποίες την καθιστούν ιδανικό αγαθό; Η ευδαιμονία χαρακτηρίζεται από τον ίδιο ως αγαθό τέλειο, διότι είναι αιρετό για χάρη του ίδιου και όχι για κάποιο άλλο αγαθό. Επίσης είναι αγαθό αύταρκες, διότι αυτό και μόνο το αγαθό αρκεί να κάνει τον τρόπο ζωής αυτού που το επιλέγει άξιο επιλογής. Τέλος είναι μη συναριθμούμενο, διότι περιλαμβάνει κάθε δυνατό ανθρώπινο αγαθό. Σαφέστατα, λοιπόν, υπάρχει τελικό αγαθό, διότι διαφορετικά δε θα υπήρχε τέρμα στην ικανοποίηση και την πλήρωση της ανθρώπινης όρεξης. Κατά συνέπεια δε θα υπήρχε και τέλεια μορφή βίου.
Για ποιό λόγο, όμως, ο φιλόσοφος αναφέρει ότι ευδαιμονειν βουλομεθα μεν και φαμεν, προαιρουμεθα δε λεγειν ουχ αρμοζει, δηλαδή επιθυμούμε την ευδαιμονία αλλά δεν προαιρούμεθα την ευδαιμονία. Η διευκρίνιση αυτή υπαγορεύεται από τον Αριστοτέλη επιτυχώς και σκοπίμως. Δεν προαιρούμεθα την ευδαιμονία για τον απλό λόγο ότι η προαίρεση προϋποθέτει μία διαδικασία εκλογής ενός αγαθού έναντι ενός άλλου. Όμως, με τη λογική αυτή, κάθε εκλογή μας θα απαιτεί ένα περαιτέρω αγαθό, το οποίο προσπαθούμε να επιτύχουμε και το οποίο εξηγεί την τελευταία μας εκλογή χωρίς να υπάρχει τελειωτικό σημείο. Κάθε φορά θα υπάρχει άπειρη σειρά αγαθών που το καθένα το επιδιώκουμε για χάρη άλλου αγαθού.
Συμπερασματικά η προαίρεση δεν είναι μία διαδικασία που αρμόζει στην εκλογή της ευδαιμονίας, για το λόγο ότι η ευδαιμονία ορίστηκε προηγουμένως ως το τέλειο αγαθό και δε μπορούμε παρά μόνο να τη βουλόμεθα, να την επιθυμούμε αυτή καθαυτή. Η επιθυμία ενός αγαθού δε χρειάζεται να βασίζεται σε λόγους, ενώ η εκλογή βασίζεται σε λόγους. Διαλέγουμε ευδαίμονα ζωή, γιατί αυτή είναι η ζωή που ορεγόμεθα. Ενώ διαλέγουμε το ένα αγαθό έναντι άλλου αγαθού, επειδή αυτό θα μας προσφέρει την ευδαίμονα ζωή.
Βιβλιογραφία
- Ηθικά Νικομάχεια: Εκδόσεις Κάκτος
- Ηθικά Μεγάλα: Εκδόσεις Κάκτος
- Ο χρυσούς αιών της αρετής: Σκάλτσας Θ.
- Αριστοτέλης: Ross, D.
- Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη: Ηθική και Πολιτική φιλοσοφία,Κόντος Παύλος.
