Στη Στέλλα Τζιμπιλή για το πρώτο εκπαιδευτικό blog ‘ Παιδείας Βήμα’ PaideiasVima.
Ο Τάκης Χρυσικάκος δε χρειάζεται συστάσεις. Η αριστοκρατική ψιλόλιγνη φιγούρα του συνάδει απόλυτα με τον εξίσου βαθιά ευγενή και δωρικό λόγο του. Εντυπωσιάστηκα, όταν τον είδα στο ρόλο του Νίκου Καζαντζάκη στην “Αναφορά στο Γκρέκο”. Με δάκρυα που δε μπορούσαν να συγκρατηθούν από τα μάτια, έφυγα εκείνη τη βραδιά από το θέατρο “ανάλαφρη”, εξιλεωμένη και με μία αίσθηση διαχέουσας ελπίδας ότι τίποτα δεν είναι ανέφικτο… Μέχρι να τον ΄ξανασυναντήσω’…
Ερώτηση: Με ποιά κριτήρια επιλέξατε τη νέα σας θεατρική παράσταση “Σχέσεις Πόθου, Πάθους, Πόνου” του Διονύση Χαριτόπουλου;
Σε προσωπικό επίπεδο τα έργα που επιλέγω τα τελευταία χρόνια είναι έργα μεγάλων λογοτεχνών, όπως ο Βιζυηνός, ο Παπαδιαμάντης, ο Μάνος Ελευθερίου(με τον καιρό των Χρυσανθέμων), ο Καζαντζάκης, καθώς και λόγια κείμενα Βυζαντινών συγγραφέων, είτε ο Μισιτζής. Αυτά τα επιλέγω σε προσωπικό επίπεδο και δεν έχουν σχέση με το γεγονός αν δουλέψω σε κάποιο θέατρο, όπως έγινε με το Φουέντε Οβεχούνα του Λόπε δε βέγα ή το Θηβαϊκό κύκλο, μία σύνθεση από επτά τραγωδίες που κάναμε για τον Οιδίποδα. Φέτος ήθελα να κάνω κάτι σύγχρονο και τολμηρό στη γλώσσα και γενικά. Ο Χαριτόπουλος είναι ένας καταξιωμένος συγγραφέας και το βιβλίο του “Σχέσεις πόθου, πάθους, πόνου” έχει κάνει δέκα εκδόσεις. Γενικά ο Χαριτόπουλος διαβάζεται πολύ στην Ελλάδα. Είχα παίξει πριν από πολλά χρόνια σε ένα δικό του έργο στη ΄Λίστα Γάμου΄. Έτσι μετά από συζήτηση και επιμονή δική του και επιθυμία δική μου, αποφάσισα να το ανεβάσω. Είναι ό,τι πιο ενδιαφέρον, λοιπόν, για τον θεατή το θέμα των σχέσεων. Διάλεξα το έργο αυτό, (πρόκειται για μονόλογο), το διασκεύασα και το σκηνοθέτησα, επειδή πιστεύω ακράδαντα ότι στην εποχή της κρίσης χτυπήθηκε η σχέση των δύο φύλων. Η κρίση ξεγύμνωσε τις σχέσεις των ανθρώπων γενικότερα αλλά και ειδικότερα των δύο φύλων, εκεί περισσότερο στηρίχτηκα. Μελετώντας το κείμενο και κάνοντας τη θεατρική προσαρμογή(από ένα γραπτό κείμενο να το κάνω προφορικό, δηλαδή να του δώσω ζωή) μετά από επίμονη μελέτη έκανα ένα ξεκαθάρισμα δικό μου. Ένα δοκίμιο γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο άρχισε να μπαίνει στην προσωπική μου ζωή. Ξεκαθάρισα κάποια πράγματα δικά μου, που ήταν σε εκκρεμότητα. Αυτά τα κείμενα τα μεγάλα μας βοηθάνε σε όλα τα επίπεδα, αλλιώς η χρήση τους είναι εγωκεντρική. Απλά περνάνε από τη ζωή μας και είναι άχρηστα. Για να γίνουμε καλύτεροι εμείς, τα βιώνουμε πρώτοι. Υπάρχει μια φράση που χρησιμοποιώ πάντα: Πόσο χρήσιμο είναι αυτό που κάνω; Είναι μια ματαιοδοξία, μια επίδειξη δεξιοτεχνίας, τί είναι; Και δεν αναφέρομαι μόνο στον καλλιτέχνη αλλά σε όλες τις δουλειές. Στον καλλιτέχνη ακόμη περισσότερο, γιατί εμπλέκεται το εγώ του. Είναι χρήσιμο αυτό που κάνω και για τους άλλους; Και για να είναι χρήσιμο το μάθημα που παίρνει κάποιος ηθοποιός, οφείλει να το αξιοποιεί ως εργαλείο για τη ζωή. Με αυτό τον τρόπο σιγά σιγά ξεκαθαρίζουν πράγματα. Έτσι ήταν και στον Καζαντζάκη, βρήκα αφορμή να μιλήσω για το σήμερα, για αξίες και το χρέος που έχω ο ίδιος. Και στον Παπαδιαμάντη έγινα καλύτερος, ξόφλησα τα χρέη με το παρελθόν και αυτό με λύτρωσε, όταν δηλαδή μπήκε το προσωπικό στοιχείο μέσα στο κείμενο. Ξεκίνησα από το Πάσχα να το δουλεύω. Η Πρεμιέρα θα γίνει στη Θεσσαλονίκη στις 28 Νοεμβρίου στο θέατρο Αυλαία. Και μετά θα ξεκινήσουμε μια περιοδεία από την Αλεξανδρούπολη μέχρι το Βόλο και θα καταλήξουμε στην Αθήνα. Ίσως έρθω και στην Κύπρο αλλά φοβάμαι μήπως το έργο είναι αρκετά τολμηρό για το Κυπριακό Κοινό.
Ερώτηση:Το έργο προβάλλει μια κυνική πλευρά του έρωτα;
Το συγκεκριμένο έργο προβάλλει ερωτήματα που όλοι σκεφτόμαστε αλλά δεν τολμάμε να τα πούμε. Δεν έχει βωμολοχίες απλά λέει τα πράγματα με το όνομα τους. Μάλιστα έχει και κομμάτια, θα έλεγα ως και ποιητικά, μέσα στο κείμενο. Έχοντας κάνει τη διασκευή του έργου, προσπάθησα να γίνει μια πιο ρομαντική προσέγγιση του, επειδή εγώ το προσέγγισα και το εμπλούτισα με αυτό τον τρόπο, με σκοπό να το απογειώσω. Ως εισαγωγή της θεατρικής παράστασης, μισή ώρα πριν την έναρξή της, επέλεξα ερωτικά ισπανόφωνα και γαλλόφωνα τραγούδια, καθώς θα προβάλλονται στην οθόνη κάποιοι έρωτες από γνωστές ταινίες πχ του Αλμοδόβαρ, κάποια αγάλματα και σκίτσα που θα μπάζουν το θεατή στο πνεύμα της παράστασης. Εγώ ως σκηνοθέτης δίνω μια νότα, αν μπορούμε να το πούμε απενοχοποίησης και ρομαντισμού στο έργο.
Ερώτηση: Διαλέξατε τη Θεσσαλονίκη για την πρεμιέρα της παράστασης. Υπάρχει κάποιος λόγος;
Υπάρχει λόγος φυσικά. Και στον Καζαντζάκη πήγαμε επτά φορές στη Θεσσαλονίκη και οι αίθουσες ήταν γεμάτες. Η Θεσσαλονίκη μάλλον έχει μαζί μου μεγαλύτερη αγάπη, σε σχέση με άλλες πόλεις. Επίσης οι άνθρωποι στο Θέατρο Αυλαία είναι συνεργάτες μου χρόνια και νιώθω οικειότητα μαζί τους. Ήθελα αυτή η παράσταση να ξεκινήσει με τις καλύτερες προϋποθέσεις. Την Αθήνα δεν την επιλέγω. Μέσα στις χίλιες παραστάσεις της Αθήνας πρέπει κάποιος να ρίξει πολλά λεφτά για διαφήμιση. Εγώ πιστεύω στη δύναμη της παράστασης. Στην Αθήνα, όμως, συνθλίβεται μία καλή παράσταση. Στην Αθήνα παίζω λίγο τα έργα μου, περίπου ένα μήνα. Δεν είναι για επιβίωση το θέατρο της Αθήνας. Για τις περισσότερες παραστάσεις ισχύει αυτό. Όλα είναι στα όρια, απλά να επιβιώσει και να παιχτεί η παράσταση. Η κρίση αυτά έχει.
Ερώτηση: Ας παραμείνουμε λιγάκι στο θέμα του έρωτα…Από τον εξαιρετικό μονόλογο της Αντιγόνης του Σοφοκλή για τον έρωτα, έναν εξαίσιο ύμνο στον έρωτα μέχρι τις μέρες μας, έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια. Έχουν αλλάξει οι άνθρωποι και οι συνθήκες, η προσέγγιση του έρωτα, παρά ταύτα ο έρωτας παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή όλων των ανθρώπων και σήμερα. Ποιο είναι το σχόλιό σας;
Φυσικά και είναι σπουδαίος μονόλογος. Κατά τη γνώμη μου, όμως, η Μήδεια του Ευριπίδη είναι η κορύφωση του έρωτα, το μέγεθος του έρωτα σε όλες του τις εκφάνσεις. Αυτό που θα έλεγα σε σχέση και με το έργο που παίζω, είναι μία φράση που χρησιμοποιώ του ΄Χρήστου Γιανναρά:΄θα προσεγγίσουμε τον τρόπο του έρωτα.΄ Δε θα μιλήσουμε για τον έρωτα γενικά. Αυτά έχουν χιλιοειπωθεί και πολύ καλά. Υπάρχει και του Οκτάβιο Πας, ένα καταπληκτικό βιβλίο και το σχόλιο του Χρήστου Γιανναρά στο Άσμα Ασμάτων και το ίδιο το Άσμα Ασμάτων. Το θέμα είναι τι πρέπει να κάνουμε για να διαχειριστούμε τον έρωτα. Ο έρωτας συμβαίνει με την πρώτη ματιά. Ο έρωτας έχει συνήθως κατάληξη καταστροφική. Και όπως λέει και ο συγγραφέας του έργου, ο Χαριτόπουλος, κάθε ερωτική σχέση έχει αρχή και τέλος. Πως μπορούμε να κάνουμε Τον έρωτα κάτι άλλο, να τον μεταλλάξουμε, για να έχει κάποια διάρκεια. Ο τρόπος που θα τον διαχειριστούμε είναι σημαντικός. Αλίμονο, αν αφήσουμε τον έρωτα ανεξέλεγκτο. Μια φράση από τη θεατρική παράσταση είναι ΄πυρετός και σπασμένα φρένα’. Τρελαίνεται όποιος ερωτεύεται. Απαιτείται υψηλού πνευματικού επιπέδου και μεγάλων ψυχικών αποθεμάτων διαχείριση για να κουμαντάρει κάποιος τον έρωτα. Δεν κάνει μάθημα ο Χαριτόπουλος. Δεν αρέσει το διδακτικό ύφος στον κόσμο. Ο τρόπος που παρουσιάζω το έργο είναι σα να λέει κάποιος τα βιώματα του γύρω από τον έρωτα σε μια παρέα.
Ερώτηση: Διάβασα κάπου ότι ως λαός διαθέτουμε το φρόνημα της Ισμήνης, (από την τραγωδία ΄Αντιγόνη ΄του Σοφοκλή), με την έννοια ότι δεχόμαστε ό,τι μας υπαγορεύουν και ότι δεν επεξεργαζόμαστε όσα συμβαίνουν, τα δεχόμαστε άκριτα και δεν επαναστατούμε απέναντι στο άδικο.
Είναι γενικό και αφοριστικό να μιλάμε για έναν ολόκληρο λαό. Αφορά συγκεκριμένους ανθρώπους και το ίδιο το έργο ΄ Άντιγόνη’. Δε μπορεί να το γενικεύσει κάποιος. Η ψυχή του ανθρώπου είναι ανεξέλεγκτη. Αυτό που καθορίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων είναι η εποχή. Την εποχή πρέπει να διαβάζουμε και να μελετάμε, για να μπορέσουμε να τα κατανοήσουμε αυτά. Μπορεί να αλλάξει το “σύνδρομο της Ισμήνης” σε “σύνδρομο της Αντιγόνης”.Το είδαμε αυτό στον εμφύλιο πόλεμο. Σε μία εποχή ειρήνης ο άνθρωπος κοιτάει την εκπλήρωσή του, είναι θεμιτό και αυτό. Ο Μπρέχτ έλεγε για τον Άμλετ ότι “Εγώ μέσα από την εποχή μου μπορώ να διαβάσω μόνο έτσι αυτό το έργο:”Παρακολουθώ ένα κακομαθημένο πλουσιόπαιδο που μέσα από τη συμπεριφορά του άφησε τον εχθρό να καταλάβει τη χώρα’’.
Ερώτηση: Είχατε αναφέρει παλαιότερα “ότι τα μεγάλα μυαλά σωπαίνουν”. Για ποιο λόγο σωπαίνουν;
Ζούμε σε μια εποχή που ο καθένας βγαίνει και λέει ό, τι θέλει, υπάρχει μια ευκολία σε αυτό, ειδικά μέσα από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Ο οποιοσδήποτε βγαίνει και λέει οτιδήποτε, μέσα και από την ανωνυμία μπορεί να βγει και να μιλήσει και αυτό που λέγεται το παίρνουν κάποιοι άλλοι και αρχίζει αυτό το πράγμα να πολλαπλασιάζεται. Έχω στο μυαλό μου μία φράση του Πατέρα Συμεών του Περουβιανού, Αγιορείτη Μοναχού και ποιητή, που λέει:΄Ή καταπίεση παράγει τέχνη, η υπερβολική ελευθερία την καταστρέφει ‘’. Συμφωνώ απόλυτα. Μέσα εκεί, λοιπόν, σε αυτό τον οχετό των απόψεων και των αντεγκλήσεων δεν ανοίγω κουβέντα, τρομάζω. Ανοίγοντας το οποιοδήποτε θέμα βγαίνει χολή, χυδαιότητα, αρλούμπες. Είναι απίστευτο… Μέσα εκεί, φαντάζεστε να πρόσθετε την κουβέντα του ένας πνευματικός άνθρωπος; Απλά δε μιλάμε την ίδια γλώσσα. Μου λένε για κάποιο θέατρο είχε 1000 θεατές. Αλλά δεν κάνουμε την ίδια δουλειά. Θεμιτό είναι να πηγαίνει ο κόσμος εκεί, το καταλαβαίνω. Δεν έχουμε όλοι την ίδια παιδεία, ούτε τις ίδιες επιθυμίες. Η γνώση δεν έχει πάντα σχέση με την παιδεία. Την παιδεία την έχουν λίγοι, είναι μια συνεχής υπόθεση και έχει να κάνει με την καθημερινή συμπεριφορά, όχι μόνο με την εξειδίκευση.
Ερώτηση: Τί έχετε πάρει από την ενασχόληση σας με τον Καζαντζάκη και την ‘Αναφορά στο Γκρέκο ‘, την προηγούμενη τεράστια θεατρική σας επιτυχία;
Μάθημα ζωής, εργαλείο ζωής. Το γεγονός ότι μπόρεσα να φτάσω σε ένα σημείο ταύτισης με τον Καζαντζάκη, ξεκλείδωσε πράγματα μέσα μου, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα με ξεκλείδωσε, που ερμήνευσε συμπεριφορές δικές μου. Τι να πρωτοθυμηθώ… για τον αγώνα … ότι πρέπει΄΄ κάθε άνθρωπος να αγωνίζεται ούτως ή άλλως να ξεπεράσει τα όρια του. Ότι όλη η πορεία προς το σταυρό του κάθε ανθρώπου είναι ένας ανήφορος. Πήρα εκατοντάδες ιδέες και πράγματα που με βοήθησαν και θα με βοηθάν στη ζωή μου’’. ΄Όπως έχω πει πολλές φορές όποιος έρχεται σε επαφή με αυτά τα μεγάλα κείμενα, η γνώση που αποκτά μέσα από αυτά, εάν δε γίνεται βοήθεια στην καθημερινότητα, τότε το κάνει κάποιος για να πει ΄΄εγώ έπαιξα Καζαντζάκη΄΄. Μιλάμε για βαθιά γνώση. Όλα αυτά τα θέματα, οι αξίες, οι ανησυχίες βρίσκονται στη ζωή κάθε ανθρώπου. Κάθε άνθρωπος βρίσκει κάποια ταύτιση με τον Καζαντζάκη. Είναι λύτρωση και αυτό είναι η επιτυχία, αυτό που κουβαλάς μαζί, το συναίσθημα.
Ερώτηση: Υπήρξε μια κοινή πρόταση δική σας και του ιδρύματος Νίκου και Ελένης Καζαντζάκη, να βιντεοσκοπηθεί η παράσταση ‘Αναφορά στο Γκρέκο΄ και να διανεμηθεί δωρεάν στα σχολεία. Ισχύει κάτι τέτοιο;
Είχα πει στον πρώην γενικό γραμματέα Νέας γενιάς να το προτείνει στο Υπουργείο Παιδείας. Ποτέ δεν έλαβα απάντηση. Είχαμε πάει με τον εκπρόσωπο των εκδόσεων Καζαντζάκη που έχει και τα πνευματικά δικαιώματα. Δε ζητήσαμε τίποτα οικονομικά. Απλά να βιντεοσκοπηθεί η ταινία και να τη δώσουν στα σχολεία. Δε μπορώ να μιλήσω με απόλυτη ευθύνη εάν αυτό έφτασε εκεί που έπρεπε. Γνωρίζω σίγουρα ότι ο κρατικός μηχανισμός κινείται πολύ αργά.
Ερώτηση: Ως άνθρωπος της τέχνης και του πνεύματος τί θα λέγατε ότι λείπει από την παιδεία μας σήμερα;
Έχει γίνει μεγάλη ζημιά. Ο τρόπος που χειρίστηκαν τα τελευταία χρόνια το θέμα της παιδείας είναι καταρχήν ευνουχιστικός για τους δασκάλους. Δε λέω να γυρίσουμε σε μια εποχή που τρώγαμε ξύλο από τους δασκάλους αλλά δε μπορώ να δεχτώ και την πλήρη απαξίωση των εκπαιδευτικών. Βγαίνω μία βόλτα και γυρνάω στενοχωρημένος. Νέα παιδιά και δεν έχουν ίχνος ευγένειας και καλής συμπεριφοράς. Το αγνοούν, κάνουν ό,τι τους κατέβει, αγνοούν τους άλλους. Αν μη τι άλλο η παιδεία έχει να κάνει με την ευγένεια, την ανοχή για τους άλλους και τη σύμπνοια. Τι να πω…Μπορεί να διορθωθεί αυτό τώρα.. Από την οικογένεια αρχίζουν όλα. Η αντιπαράθεση με την παιδεία ξεκίνησε από την οικογένεια και του συλλόγους γονέων και κηδεμόνων. Έζησα μια τέτοια αντιπαράθεση σε ένα σχολείο που πήγα να κάνω παράσταση με τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη. Στο γραφείο του διευθυντή ήταν μια μαθήτρια μαζί με τη μητέρα της και τον υπεύθυνο καθηγητή που είχε αποβάλει τη μαθήτρια και η μητέρα μιλούσε με αισχρό τρόπο μπροστά σε όλους. Ευνουχιστήκαν οι καθηγητές και είπαν δε μας νοιάζει. Οι παλιοί καθηγητές το έπαιρναν προσωπικά, ότι θα κάνουν καλύτερα τα παιδιά.
Ερώτηση: Τέλος πείτε μας έναν αγαπημένο συγγραφέα και πως ήταν τα παιδικά σας χρόνια;
Ο Ντοστογιέφσκι, διότι είναι η βάση του ψυχολογικού μυθιστορήματος αλλά φυσικά και ο Όμηρος. Στον Όμηρο γράφτηκαν και ειπώθηκαν όλα και μετά τον Όμηρο επαναλαμβάνονται όλα. Όσον αφορά στα παιδικά μου χρόνια ήταν δύσκολα αλλά όμορφα. Ήμουν μέτριος μαθητής μέχρι να βρω τα βήματα μου και τα θέλω μου. Μέχρι να βρω αυτό που ήθελα να κάνω. Και μετά έγινα καλός.
