Πέμπτη, 7 Νοέ 2024
- Διαφήμιση -

Νικολό Μακιαβέλι – Ο Ηγεμόνας

στις

Γεννήθηκε το 1469, στις 3 του Μάη. Η οικογένειά του είχε ευγενική καταγωγή, ωστόσο δεν ήταν πλούσια, ούτε ανήκε στην υψηλή αριστοκρατία. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και μελετητής των ανθρωπιστικών σπουδών. Το πρώτο του αξίωμα το ανέλαβε μόλις σε ηλικία 29 ετών, καθώς διορίζεται δεύτερος καγκελάριος της φλωρεντινής δημοκρατίας. Η επίσημη θέση του σήμαινε ότι 1ον) ήταν υπεύθυνος αλληλογραφίας που είχε σχέση με τη διοίκηση των περιοχών που ανήκαν στη Φλωρεντία 2ον)ότι είχε το καθήκον να υπηρετεί τους δέκα του πολέμου, δηλαδή την επιτροπή που ήταν υπεύθυνη για τις εξωτερικές και διπλωματικές σχέσεις της δημοκρατίας. Απαραίτητη προϋπόθεση για την αναρρίχηση σε μία διπλωματική θέση στη Φλωρεντία του 15ου αιώνα ήταν φυσικά τα διπλωματικά προσόντα αλλά και οι υψηλού βαθμού ικανότητες στις αποκαλούμενες ανθρωπιστικές επιστήμες (studia humanitatis), οι οποίες είχαν τις ρίζες τους στη εποχή του Κικέρωνα και περιλάμβαναν την τέλεια εκμάθηση των λατινικών, την πρακτική της ρητορικής, την αρχαία ιστορία, την ηθική φιλοσοφία, τη μίμηση των καλύτερων κλασικών. Και όλες αυτές οι σπουδές θεωρούνταν ο καλύτερος τύπος εκπαίδευσης και η ιδανική προετοιμασία για μία λαμπρή πολιτική καριέρα.

Ο Μακιαβέλι γνώριζε επαρκώς λατινικά (δάσκαλος των λατινικών του υπήρξε ο Μαρτσέλο Αντριάνι, στον οποίο οφείλεται και η θέση που έλαβε στις 19 Ιουνίου 1498, ως δεύτερος καγκελάριος της αντισαβοναρολικής πλέον κυβέρνησης, καθώς ο Αντριάνι είχε αναλάβει πρώτος καγκελάριος νωρίτερα το καλοκαίρι του 1498). Η πρώτη αποστολή του Μακιαβέλι ήταν με τον Φραντζέσκο ντέλα Κάσα. Κατευθύνθηκαν μαζί στην αυλή του Λουδοβίκου ΙΒ΄ Της Γαλλίας. Ο λόγος επίσκεψης τους στη Γαλλία ήταν οι δυσκολίες της Φλωρεντίας στον πόλεμο κατά της Πίζας, με σκοπό την επανάκτησή της (έξι μήνες παρέμειναν στη Γαλλία, ωστόσο η πρώτη επαγγελματική αποστολή του Μακιαβέλι στέφθηκε με αποτυχία, καθώς δεν επετεύχθη ο αρχικός στόχος και ο ίδιος διεπίστωσε την αμφίβολη υπόληψη των ιταλικών πόλεων –κρατών από τους Γάλλους). Επέστρεψε στη Φλωρεντία μετά από έξι μήνες (εάν δε το έκανε, θα έχανε τη θέση του). Στο διάστημα αυτό των έξι μηνών (Ιούλης-Δεκέμβρης) πέθανε ο πατέρας και η αδερφή του. Όσον αφορά στην προσωπική του ζωή, παντρεύτηκε το μεγάλο του έρωτα, τη Μαριέτα Κορτσίνι, το φθινόπωρο του 1501 και μαζί έκαναν έξι παιδιά. Δεν έπαψε ποτέ να αγαπάει τη σύζυγό του σύμφωνα με επιστολές του, παρά το γεγονός ότι την απατούσε.

- Διαφήμιση -

Κατά τη διάρκεια της πολιτικής του καριέρας ήρθε σε επαφή με σημαίνουσες προσωπικότητες της τότε πολιτικής σκηνής αξιολογώντας τις ικανότητές τους, όπως τον Βοργία (δούκα της Ρωμανίας ),τον πάπα Ιουλιανό Β΄, τον Μαξιμιλιανό (αυτοκράτορα της Αγίας ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ), που τον θεωρεί σύμφωνα με τα λεγόμενά του στον Ηγεμόνα, παράδειγμα προς αποφυγήν. Στις 4 Οκτώβρη 1511 ο Πάπας Ιουλιανός Β’ υπέγραψε τον ιερό σύνδεσμο με τον Φερδινάνδο της Ισπανίας κερδίζοντας τη στρατιωτική υποστήριξη της Ισπανίας στη Σταυροφορία κατά της Γαλλίας. Όμως, στις 29 Αυγούστου 1512 εξαιτίας του γεγονότος ότι η πόλη της Φλωρεντίας δεν είχε τολμήσει να έρθει σε σύγκρουση με τους Γάλλους και ως εκ τούτου είχε παραλείψει να δηλώσει την υποστήριξή της στον Πάπα, αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει με τους Ισπανούς, ύστερα από την πολιορκία της γειτονικής πόλης του Πράτο, με αποτέλεσμα o gonfaloniere Σοντερίνι να δραπετεύσει, η δημοκρατία να καταλυθεί, να ξαναμπούν οι Μέδικοι στην Πόλη μετά από 18 χρόνια και ο Μακιαβέλι να αποπεμφθεί από τη θέση του στη καγκελαρία(του επιβλήθηκε μάλιστα ετήσιος περιορισμός στη Φλωρεντία με εγγύηση το ποσό των 1000 φλορινιών). Το Φλεβάρη του 1513 υπήρξε σε βάρος του υποψία για ανεπιτυχή συνομωσία εναντίον της νέας κυβέρνησης των Μεδίκων, που τον οδήγησε στη φυλακή. Στις 22 Φλεβάρη 1513 ο Ιωάννης ο Μέδικος αναδείχθηκε ως ο Πάπας ο Λέων Ι΄, ενώ ο Μακιαβέλι ήταν φυλακισμένος. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς ο Ιωάννης ήταν ο πρώτος Φλωρεντίνος που έγινε πάπας, γι’ αυτό και εορτάστηκε με κήρυξη γενικής αμνηστίας και απώτερο σκοπό τη γενικευμένη αγαλλίαση καθώς είχε και ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση του Μακιαβέλι.

Ούτως ειπείν, πρώτο μέλημα του Μακιαβέλι μετά την αποφυλάκισή του, ήταν να προβάλλει τον εαυτό του στις νέες αρχές της πόλης. Για τον προαναφερόμενο λόγο αλληλογραφεί με τον πρώην συνάδελφό του, Φραγκίσκο Βεττόρι (πρεσβευτή στη Ρώμη ), προκειμένου να τον βοηθήσει αλλά επί ματαίω. Όταν απέτυχε να προσελκύσει την προσοχή των Μεδίκων μετά το 1512 πέρασε πρόθυμα στον κύκλο των δημοκρατικών στοχαστών και συνωμοτών των κήπων Οριτσελλάρι και φαίνεται πως στις συγκεντρώσεις τους είχε συζητήσει το προσχέδιο των Λόγων σχετικά με τα πρώτα δέκα βιβλία του Τίτου Λίβιου. Στη συνέχεια απογοητεύεται και απομονώνεται στο φτωχικό του κτήμα στο Σαντ’ Άντρέα, όπου καταπιάνεται με την πολιτική πλέον ως αναλυτής. Από τον ηγεμόνα κιόλας, κάνει αναφορά στη virtu και στην τύχη πάντα με σημείο αναφοράς την εξουσία. Κατά τον ίδιο οι πιο θαυμαστοί ηγέτες είναι αυτοί που έχουν ανέλθει στην εξουσία, μέσω της δικής τους virtu και όχι μέσω της τύχης. Κραταιή, πλην προσωπική του άποψη για την τύχη είναι η εξής: “Αν εξαρτώμεθα από την τύχη για να μας υψώσει, έχουμε την τάση να πέσουμε με ακόμη φοβερότερο τρόπο, όταν αυτή στραφεί εναντίον μας, όπως είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα κάνει στο τέλος. Η τύχη μόνο τότε δείχνει τη δύναμή της, όταν δεν υπάρχουν άντρες με virtu να σταθούν μπροστά της.”

Το πρώτο μέλημα κάθε καλού και σοφού ηγεμόνα είναι οι καλοί νόμοι και ο καλός στρατός. Το λογοτεχνικό είδος των βιβλίων-συμβουλών για ηγεμόνες ερείδεται κατ’ ουσία στον επαναπροσδιορισμό της κεντρικής έννοιας της virtu (που δεν είναι παρά το άθροισμα των ιδιοτήτων που βοηθούν τον ηγεμόνα να γίνει σύμμαχος της τύχης και να αποκτήσει τιμή, δόξα και φήμη). θα τα πάει καλύτερα “αν ανάμεσα στα κτήνη διαλέξει την αλεπού και το λιοντάρι συμπληρώνοντας έτσι τα ιδεώδη της ορθής ανδρικής συμπεριφοράς με τις απαραίτητες τεχνικές της βίας και του δόλου”. Ο αρχαίος κόσμος και η μελέτη της αρχαίας ιστορίας και των ιστορικών προσώπων είναι μεγίστης σημασίας, διότι επιδαψιλεύουν στους ηγεμόνες εντυπωσιακά παραδείγματα της γενικής αλήθειας. Επί παραδείγματι η ελευθερία της Ρώμης αποτελεί το μεγαλείο της Ρώμης.

Αν θέταμε το ερώτημα ποιος Μακιαβέλι επικρατεί τελικά, αυτός του Ηγεμόνα ή των Διατριβών, θα αποκρινόμεθα ότι φαίνεται να επικρατεί ο Μακιαβέλι των Διατριβών, δηλαδή ο δημοκρατικός Μακιαβέλι. Ωστόσο, ο ίδιος τονίζει ότι τα άτομα που απαρτίζουν το λαό δε δύνανται να επιδεικνύουν μεγάλη φυσική virtu, ενώ αντίστοιχα μπορούν να βρουν έναν ηγεμόνα που θα παρουσιάζει υψηλό βαθμό αβίαστης virtu. Virtu, τύχη, ευκαιρία και ανάγκη αποτελούν τους τέσσερεις θεμελιώδεις όρους της ανθρώπινης δράσης. Η ανάγκη με τη σειρά της παρακινεί τον άνθρωπο σε αγώνα και τον απομακρύνει από την φιλήδονη και νωχελική του φύση. Μόνο το 1520 λαμβάνει επίσημη εντολή από τους Μεδίκους να συγγράψει την ιστορία της Φλωρεντίας, της οποίας η σύνθεση θα απασχολήσει το Μακιαβέλι το υπόλοιπο της ζωής του. Παρά ταύτα ο Φραγκίσκος Α’ επιθυμεί να ξανακερδίσει τις κτήσεις του στην Ιταλία (τις οποίες είχε χάσει από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις). Για το λόγο αυτό ο Κάρολός Ε’ διέταξε τα στρατεύματα να επιστρέψουν στην Ιταλία, την άνοιξη του 1527. Οι στρατιώτες όμως, όντας απλήρωτοι και απειθάρχητοι βάδισαν απευθείας εναντίον της Ρώμης, τη λεηλάτησαν μετά από τέσσερεις ημέρες, γεγονός, που κλόνισε όλο τον τότε χριστιανικό κόσμο. Με την πτώση της Ρώμης ο Πάπας Κλήμης ΙΙ το έσκασε για να σωθεί με αποτέλεσμα να καταρρεύσει από τη μία η αντιδημοφιλής κυβέρνηση των Μεδίκων της Φλωρεντίας και στις 16 του Μάη το συμβούλιο της πόλης να κηρύξει την παλινόρθωση της Δημοκρατίας. Αν και κατά το Μακιαβέλι η αποκατάσταση της ελεύθερης διακυβέρνησης στη Φλωρεντία έπρεπε να είναι στιγμή θριάμβου, ωστόσο για τα έξι προηγούμενα χρόνια πληρωνόταν από τους Μέδικους και φάνταζε πλέον στα μάτια της νεότερης γενιάς ως ένας γέρος ασήμαντος και φίλος της επονείδιστης τυραννίας.

Όλη αυτή η ιστορία κλόνισε σοβαρά την υγεία του. Πέθανε στις 21 Ιουνίου 1527 (πιθανότατα από καρκίνο του στομάχου )περιτριγυρισμένος από την οικογένεια του και θάφτηκε στη Σάντα Κρότσε την επόμενη μέρα. Ακόμη και προς το τέλος της ζωής του και παρά τη βεβαρημένη υγεία του δεν άλλαξε τη γνώμη του για την εκκλησία και τις υπηρεσίες της, που πάντα αντιμετώπιζε με περισσή περιφρόνηση. Από την άλλη ο Χριστιανισμός κατά τη γνώμη του εκθηλύνει τα πολεμικά και πολιτικά ήθη, διότι έχει περιεχόμενο ’’αναχωρητικό’’. Διατείνεται ότι ο Χριστιανισμός θα μπορούσε θεωρητικά να μας επιτρέπει να εξάρουμε και να υπερασπιζόμαστε την πατρίδα. Στην πράξη, όμως, η χριστιανική πίστη έχει εξυψώσει λανθασμένες αξίες και πρότυπα, καθώς όρισε ως το ύψιστο αγαθό του ανθρώπου, την ταπεινότητα, την απάρνηση και την περιφρόνηση των εγκοσμίων. Προάγοντας τούτο τον τρόπο ζωής, είχε ως αποτέλεσμα ο κόσμος να γίνει αδύναμος. Ωστόσο, από την άλλη θεωρεί ότι η θρησκεία εν γένει συνδέει τον πολίτη με το κράτος, είναι δύναμη θετική που στηρίζει τα θεμέλια των θεσμών και των νόμων. Παράλληλα, ο Μακιαβέλι μέσα από τα έργα του αναδεικνύεται δεινός ψυχολόγος και ψυχογράφος όχι μονάχα ατόμων αλλά και ομάδων. Το ύφος του είναι οξύ, παρατηρητικό και αεικίνητο. Κάνει μνεία για την πάλη των τάξεων και πιστεύει ότι ο συγκερασμός όλων των κοινωνικών στοιχείων και η μεγιστοποίηση της απόδοσής τους πρέπει να συνθέτουν την εκάστοτε κοινωνία. Πρότυπα του Μακιαβέλι αποτέλεσαν ο Κάμηλος, ο αγαπημένος του στρατιωτικός ηγέτης, ο πιο συνετός από όλους τους Ρωμαίους στρατηγούς και ο οποίος αξίζει την προσοχή κάθε ηγέτη. Το ιδεώδες της πολιτικής αρετής ενσαρκώνει ο Σκιπίωνας, τη διαγωγή του οποίου οφείλει κάθε πολίτης να τη μιμείται αναζητώντας την ιδανική πολιτική συμπεριφορά με πυξίδα την ακόλουθη φράση: “Να συμπεριφέρεται κανείς στην πατρίδα του, όπως ο Σκιπίωνας παρά όπως ο Καίσαρας.”

- Διαφήμιση -
Στέλλα Τζιμπιλή
Στέλλα Τζιμπιλήhttps://www.ypatias.com/
Η Στέλλα Τζιμπιλή, Εκπαιδευτικός - φιλόλογος - Συγγραφέας. Σπούδασε φιλοσοφία στη Φιλοσοφική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στη συστηματική φιλοσοφία. Υπ. Διδάκτωρ φιλοσοφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου.