Ο γνωστός Καθηγητής αρχαίας ελληνικής φιλολογίας Ανδρέας Μαρκαντωνάτος είναι ένας εξαίρετος επιστήμονας και ένας ακάματος «θεράπων » των κλασικών σπουδών. Ο αγώνας του για την προβολή του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού είναι υποδειγματικός και η συμβολή του στην προώθηση των αρχαίων ελληνικών τον καθιστά αναμφίβολα ένα γνήσιο φιλέλληνα.
Πώς αισθάνεσθε με το γεγονός ότι το τέλος της φετινής χρονιάς σάς βρίσκει σε δύο θέσεις ευθύνης, στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού και στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής αντίστοιχα;
Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που μου δόθηκε η ευκαιρία να συμμετέχω αφενός ως τακτικό μέλος στο διοικητικό συμβούλιο του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, ενός τόσο σημαντικού φορέα για την προαγωγή του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό, και να αναλάβω αφετέρου ως Επόπτης την επίβλεψη της δημιουργίας των νέων αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών για τα Αρχαία Ελληνικά του Λυκείου στο πλαίσιο των δράσεων του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων. Αποτελεί εξαιρετική τιμή αλλά και μεγάλη ευθύνη η θεσμική εμπλοκή μου στα δύο αυτά νευραλγικά πεδία πολιτιστικής διπλωματίας και εκπαιδευτικού σχεδιασμού, διότι με τον τρόπο αυτόν θα συνεργαστώ με κορυφαίους εκπροσώπους της πνευματικής ζωής του τόπου μας, καθώς επίσης θα έλθω σε επαφή και θα ανταλλάξω απόψεις και προβληματισμούς για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα με αξιόλογους και εμπειρότατους παιδαγωγούς και καθηγητές. Εξυπακούεται ότι εκ παραλλήλου και, όπως θέλω να πιστεύω, το ίδιο δημιουργικά ασχολούμαι με την ερευνητική συγγραφή και την επιστημονική διδασκαλία στο πανεπιστήμιό μου.
Με ποιον τρόπο σχεδιάζετε να προωθήσετε τα αρχαία ελληνικά και γενικότερα τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό από τις θέσεις αυτές;
Κατ’ αρχήν οφείλω στο σημείο αυτό να κάνω μία διάκριση αναφορικά με τις ειδικές στοχεύσεις των δύο αυτών φορέων, δηλαδή του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού (ΕΙΠ) και του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), αφού το πρώτο λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής του ελληνικού πολιτισμού στην αλλοδαπή και ταυτόχρονα υποστηρίζει ένα ευρύτατο φάσμα πολιτιστικών εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ το δεύτερο έχει ως κεντρικό στόχο του να διαμορφώνει εκείνες τις βέλτιστες πολιτικές για την περαιτέρω αναβάθμιση της σχολικής πράξης. Έχοντας λοιπόν αυτά κατά νουν προτίθεμαι να αναλάβω τον σχεδιασμό και την υλοποίηση διεθνών συνεδρίων και συμποσίων με θέματα άρρηκτα συνδεδεμένα με την αρχαιοελληνική μας παράδοση και την κλασική μας γραμματεία, καθώς συνάμα τον προγραμματισμό στοχευμένων δράσεων με σκοπό την προαγωγή και ανάδειξη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας ως μήτρας και ρίζας της ομιλουμένης γλώσσας μας σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες μέσα από τα παραρτήματα που διατηρεί το ΕΙΠ και με την πολύτιμη αρωγή που μπορούν να μας προσφέρουν τα πολυάριθμα τμήματα κλασικών σπουδών σε έγκυρα και έγκριτα ξένα πανεπιστήμια. Επιπροσθέτως, και στο σαφώς προσδιορισμένο πλαίσιο του ΙΕΠ, θα προσπαθήσω σε αγαστή συνεργασία με άλλους εκλεκτούς συναδέλφους μου και με ομάδα ικανών και καταρτισμένων εκπονητών να τεθούν στιβαρά θεμέλια για την πρόσφορη και ουσιαστική εκμάθηση της αττικής διαλέκτου και της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας στις λυκειακές τάξεις.
Θεωρείτε ότι με την προβολή της κλασικής μας κληρονομιάς θα βοηθηθούν οι νέοι μας γλωσσικά και μορφωτικά;
Πάντοτε πίστευα ακράδαντα ότι η γνώση της αρχαίας ελληνικής, δηλαδή η εξοικείωση με βασικές γραμματικοσυντακτικές, παραγωγικές, ετυμολογικές και λεξιλογικές πτυχές της αττικής διαλέκτου, βοηθάει καίρια τον σημερινό ομιλητή της γλώσσας μας να χειρίζεται τον νεοελληνικό λόγο με τρόπο ιδιαίτερα δόκιμο και εξόχως επικοινωνιακά αποτελεσματικό και δημιουργικό. Είναι βεβαίως αναμφισβήτητη επιστημονική αλήθεια το γεγονός ότι η αρχαία ελληνική αποτελεί την αφετηρία και την απαρχή της γλώσσας μας, αφού ως μητέρα-γλώσσα η αρχαία ελληνική γέννησε και ανέθρεψε τη λαλουμένη γλώσσα, τη μονάκριβη θυγατέρα της, με τις κατά τόπους διαλεκτικές ποικιλομορφίες της αλλά και τις άπειρες ομοιοτροπίες της στο άνυσμα του αρίφνητου χρόνου χιλιετιών. Δεν θα ήταν επομένως υπερβολικό να υποστηρίξουμε ότι η βαθιά συνείδηση της διαχρονικής διάστασης της ελληνικής γλώσσας ενδυναμώνει και επαυξάνει σε επαρκέστατο βαθμό τη γλωσσική δεξιότητα και τη γλωσσοπλαστική ικανότητα όλων μας και ιδίως των νέων μας.
Κατά τα τελευταία έτη αποδυθήκατε σε έναν συστηματικό αγώνα να ανατραπούν αποφάσεις που έπλητταν τη διδασκαλία των κλασικών γραμμάτων στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τι αποκομίσατε από αυτήν την εμπειρία σας;
Πράγματι, κινούμενος από αμέριστο ενδιαφέρον και ειλικρινή αγάπη για τα κλασικά γράμματα, τα οποία δυστυχώς είχαν παραγκωνιστεί και υποβαθμιστεί στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση λόγω παλαιότερων άκριτων και άστοχων πρωτοβουλιών της ελληνικής πολιτείας, αποφάσισα να συμμετάσχω ενεργά σε ποικίλες δράσεις και εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους, προκειμένου να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα και οι απαραίτητες αποφάσεις εκ μέρους της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων για την ανατροπή αυτής της θλιβερής κατάστασης. Αρχικά διαπίστωσα με οδύνη ότι οι συνάδελφοι φιλόλογοι της μέσης εκπαίδευσης αφενός βρίσκονταν στο χείλος της παραίτησης λόγω της γενικότερης αποκαρδίωσής τους και προς δυσάρεστη έκπληξή μου αφετέρου ότι σε καίριες θέσεις της εκπαιδευτικής διοίκησης δεν υπήρχε πλέον ο απαιτούμενος ικανός αριθμός κραταιών και εμπνευσμένων κλασικών φιλολόγων, προκειμένου να ανασχεδιαστεί η αρμόζουσα πολιτική παιδείας. Ευτυχώς, τελικά το όραμα της αρχαιοελληνικής μας παράδοσης και η συναίσθηση της ευθύνης για μία αμιγώς και πρωτίστως εθνική υπόθεση συσπείρωσαν όλους τους φιλολόγους της χώρας μας με θαυμάσια αποτελέσματα. Με τεράστια ανακούφιση σχετικά πρόσφατα ακούσαμε επιτέλους τις διορθωτικές και βελτιωτικές αποφάσεις των αρμοδίων, οι οποίες διέσωσαν προς ώρας τις κλασικές σπουδές στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο.
Το ελληνικό πανεπιστήμιο βρίσκεται σε κρίση. Κατά την άποψή σας ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν, για να βελτιωθεί η κατάσταση;
Είναι αναμφίλεκτο ότι το ελληνικό πανεπιστημιακό σύστημα νοσεί βαρύτατα όχι μόνο τώρα αλλά κατά τις τελευταίες δεκαετίες, παρά το γεγονός ότι επιχειρήθηκαν στο παρελθόν πολυάριθμές φιλότιμες απόπειρες μεταρρύθμισης και αναβάθμισης του σχετικού γενικού νομικού πλαισίου ή σε κάποιες περιπτώσεις βασικών πτυχών και πλευρών του. Όπως έχω αρθρογραφήσει και παλαιότερα αλλά και πιο πρόσφατα, το ελληνικό πανεπιστήμιο πάσχει από την έλλειψη εκείνων των απαραίτητων ασφαλιστικών δικλίδων, οι οποίες θα εμπεδώσουν αφενός κλίμα ευνομίας και ευθυδικίας σε όλους του χώρους των ανώτατων ιδρυμάτων και θα ενθαρρύνουν αφετέρου εκείνες τις υγιείς δυνάμεις του ακαδημαϊκού προσωπικού να καταβάλουν σύντονες προσπάθειες για την περαιτέρω προώθηση της σοβαρής και έγκυρης έρευνας και για τη δραστική αναβάθμιση των διδακτικών υπηρεσιών.
Ποιες είναι οι σκέψεις σας ενόψει της εμβληματικής επετείου του 1821 και αναφορικά με τον συνακόλουθο ευρύτερο προβληματισμό για την ταυτότητα του ελληνικού έθνους;
Στέκομαι ευσεβής προσκυνητής και υποκλίνομαι ευλαβώς ενώπιον εκείνης της ηρωικής γενιάς Ελλήνων πατριωτών, οι οποίοι με αυταπάρνηση και ευψυχία κατόρθωσαν το ακατόρθωτο, να αποκτήσουν την πολυπόθητη ελευθερία τους ενάντια σε έναν αδίστακτο και αιμοδιψή ξένο κατακτητή. Αναρωτιέμαι λοιπόν συχνά για την ανατριχιαστική αφέλεια ορισμένων συμπατριωτών μας, οι οποίοι ελαφρά τη καρδία είτε θέτουν εν αμφιβόλω τη δυτικότροπη ιδιοσυστασία του έθνους μας είτε, ομολογουμένως σπανιότερα, εκφράζονται με απρέπεια και απαξίωση ως προς την αυτοθυσιαστική συνεισφορά επικών μορφών της ελληνικής εξέγερσης για την αποτίναξη του λαομίσητου τουρκικού ζυγού και συνάμα ως προς τη γενικότερη εξέλιξη και ανάπτυξη του ελληνικού κράτους εν μέσω μιας θύελλας αντιξοοτήτων και δυσκολιών, εσωτερικών και εξωτερικών. Προφανώς αδυνατούν οι ελαφρόμυαλοι αυτοί να κατανοήσουν ότι βασικό μέλημα των ελεύθερων Ελλήνων υπήρξε πάντοτε και άνευ εξαιρέσεως ο διαιώνιος και έγκοπος αγώνας με κάθε τίμημα να ορθοποδήσουν και ακολούθως να προοδεύσουν ανάμεσα στα άλλα δυτικά έθνη, τα οποία προσηκόντως εμβαπτίστηκαν στα νάματα του αρχαιοελληνικού και ρωμαϊκού πολιτισμού, προκειμένου να δημιουργήσουν τη δική τους ιδιοπροσωπία και τη διακριτή τους κουλτούρα. Πώς λοιπόν να μη συμφωνήσει κάποιος με τον Λέοντα Τολστόι, έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς όλων των εποχών, που εντυπωσιασμένος από τον πλούτο και τη δύναμη τόσο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας όσο και της κλασικής παράδοσης συνήθιζε να λέει ότι «χωρίς ελληνομάθεια δεν υπάρχει παιδεία».
