ελαφροlike-όν (εκ του Like) σημείωμα ερασιτεχνικών ψυχοκοινωνιολογικών προβληματισμών
Το Facebook ως αντικείμενο έρευνας!
Το εικονικό μας καφενείο, το facebook, αλλά και τα άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρονται για παρατηρήσεις, μελέτες έως και για διδακτορικές διατριβές πάνω σε θέματα που αφορούν την κοινωνιολογία, την ψυχολογία, την ανθρώπινη συμπεριφορά εν γένει, τη γλωσσολογία κ.ά. Στοιχηματίζω ότι ήδη θα έχουν υποβληθεί σχετικές εργασίες και στατιστικές έρευνες σε διάφορα πανεπιστήμια, σχολές και σχολεία ανά τον κόσμο. Δεν ξέρω, βέβαια, ποιος θα είχε την όρεξη να διαβάσει τέτοιες εργασίες, σίγουρα όμως θα ενδιέφερε να μπορεί κανείς να εξάγει συμπεράσματα από το προφίλ αυτού που του κάνει αίτημα, σχετικά με τον χαρακτήρα, τις προθέσεις και το ποιον του γενικότερα. Ήδη πολλές εταιρίες πριν καταλήξουν στην πρόσληψη κάποιου, εξετάζουν και το προφίλ του στο facebook προκειμένου να ελέγξουν τη σοβαρότητα, τα ενδιαφέροντα, την επάρκεια στη χρήση της γλώσσας ακόμη, την εν γένει συγκρότησή του. Ζητάς δουλειάς και αναρτάς υβριστικά σχόλια ή το μόνο σου ενδιαφέρον είναι το ποδόσφαιρο; Ας πρόσεχες! Εδώ θα μας απασχολήσει η επιλογή φωτογραφίας προφίλ, ως το «σήμα κατατεθέν» της εικονικής ταυτότητας του κάθε χρήστη.
Θα μπορούσαμε άραγε να καταλήξουμε σε μία ταξινομία των φωτογραφιών προφίλ και να επιχειρήσουμε να ερμηνεύσουμε την εκάστοτε επιλογή; Εδώ μάλλον ισχύει η γενική αρχή ότι είναι εσφαλμένο και συχνά επιπόλαιο να κρίνει κανείς κάποιον από την εμφάνισή του, την εικονική έστω. Εξάλλου, οι κάθε λογής γενικεύσεις δεν είναι μόνον αυθαίρετες, αλλά αποτελούν και το γόνιμο έδαφος κάθε προκατάληψης. Από την άλλη μεριά, πόσες φορές δεν απορρίψαμε αίτημα φιλίας και μόνον από τη φωτογραφία προφίλ; Είτε γιατί βοούσε από μακριά πως ήταν ψεύτικο, είτε γιατί αφορούσε κάποιο ανόητο ή έστω κοινότοπο απόφθεγμα είτε γιατί δεν είχε καθόλου φωτογραφία κι αντί για όνομα κάποιο ατυχές ψευδώνυμο. Δε νομίζω ότι είναι πολλοί αυτοί που θα δέχονταν αίτημα από τον «Ροβεσπιέρο», τις …μετεμψυχώσεις του Τσε Γκεβάρα ή τον «Όσιο τάδε», με βάση πάντα τις φωτογραφίες προφίλ. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να κρίνουμε χωρίς να κατακρίνουμε άδικα; Ας περιοριστούμε, λοιπόν σε ορισμένες εμπειρικές διαπιστώσεις χωρίς απαιτήσεις ακρίβειας αλλά και χωρίς αφορισμούς κι ας μην γίνει το παρόν σημείωμα δημοσίευση σε διεθνές περιοδικό! Εξάλλου, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης το δικαίωμα στην ελαφρότητα είναι κατοχυρωμένο, οπότε επικαλούμαι προκαταβολικά την επιείκειά σας.
Οι φωτογραφίες προφίλ
Ξεκινώ από τις επιλογές φωτογραφιών που δεν απεικονίζουν το πρόσωπο του χρήστη, καθώς παρουσιάζουν ξεχωριστό ενδιαφέρον και μεγάλη ποικιλία. Γιατί να επιλέξει κάποιος οτιδήποτε άλλο αντί για το πρόσωπό του; Συνήθως γιατί δεν επιθυμεί να το δείξει. Κι επειδή είμαστε πάντοτε πρόθυμοι να σκεφτούμε αρνητικά, συμπεραίνουμε εύκολα ότι θα πρόκειται για ανασφαλές άτομο, που έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση ή που απλώς διακρίνεται για κάποια έμφυτη συστολή. Η αλήθεια είναι ότι η δημόσια έκθεση του παρουσιαστικού μας στην κριτική δεν είναι πάντα εύκολη, ειδικά εάν δεν είμαστε νέοι και ωραίοι, με βάση τα πρότυπα της εποχής. Εξαιτίας της ιδιότυπης δικτατορίας των νεανικών προτύπων και της συνεπακόλουθης άτυπης καταδίκης των ρυτίδων και των λευκών κεφαλών, προκαλούνται αισθήματα ανασφάλειας ή και ενοχής σε όσους δεν είναι ή δε δείχνουν belli freschi, που λένε κι οι Ιταλοί. Για τον λόγο αυτό, κάποιοι επιλέγουν για το προφίλ τους φωτογραφίες πολλών περασμένων Μαΐων ή από μία γωνία που, όπως πιστεύουν, τους κολακεύει ή, τέλος, μία φωτογραφία με πολλά φίλτρα, με τα κατάλληλα αξεσουάρ, μια φωτογραφία «πειραγμένη», κοντολογίς, κατάλληλα, έτσι ώστε να έχουμε της Μεταμορφώσεως! Ωστόσο, οι λόγοι, που κάποιος χρήστης αποφεύγει να βάλει τον εαυτό του στην φωτογραφία προφίλ φαίνεται πως είναι πολύ περισσότεροι και δεν είναι ούτε εύκολο ούτε σωστό να εξαχθούν αυθαίρετα συμπεράσματα. Γνωρίζω ωραιότατες νέες γυναίκες που δεν το αποκαλύπτουν στη φωτογραφία του προφίλ τους, ίσως για να αποφεύγουν αιτήματα φιλίας από διάφορους ενοχλητικούς…
Οι επιλογές που συναντάμε συνήθως είναι οι παρακάτω:
- Φωτογραφία τοπίου: κάποιος ενδέχεται να διατηρεί έναν ιδιαίτερο συναισθηματικό δεσμό με το συγκεκριμένο τοπίο ή να θέλει να εκφράσει μία πλευρά του εαυτού του, με μία φουρτουνιασμένη θάλασσα για παράδειγμα! Σε κάθε περίπτωση, το ερώτημα παραμένει: γιατί εμείς να κάνουμε δεχτά αιτήματα φιλίας από βουνά, θάλασσες, λαγκάδια κι ηλιοβασιλέματα;
- Κάτι ανάλογο ισχύει και για τις φωτογραφίες ζώων αντί του προσώπου. Έτσι, μας κάνουν αιτήματα φιλίας σκύλοι, γάτες, διάφορα πτηνά του ουρανού, ακόμη και άγρια αιλουροειδή. Είναι γεγονός ότι η ζωοφιλία αποτελεί μία πλευρά ιδιαίτερα ισχυρή, κυρίως στους κατοίκους των πόλεων σε αντίθεση με τους επαρχιώτες που, εκτός από τα σκυλιά τους, δεν επιλέγουν τα άλλα ζώα τους αντί για το πρόσωπό τους για προφίλ. Πρόβατα, κατσίκες, κότες, αγελάδες και γουρούνια δεν έχω συναντήσει προσωπικά. Όσο κακή ιδέα κι αν έχει κάποιος για την εμφάνισή του, δε θα τον κολάκευε η εικόνα κάποιου από τα παραπάνω συμπαθή ζώα. Σε κάποιες περιπτώσεις συμπαθής και χαριτωμένη, σε άλλες προβληματική, παραμένει μία συζητήσιμη επιλογή. Περί ορέξεως…
- Τα σκίτσα: Δεν είναι λίγοι αυτοί οι οποίοι επιλέγουν γνωστούς ήρωες από καρτούν ή σκίτσα για τη θέση της φωτογραφίας του προφίλ τους. Χαριτωμένο, αλλά και ενδεικτικό μιας ελαφρότητας που δεν ταιριάζει σε όλους. Έχω φίλη τη … Μαφάλντα, μια χαρά τα πάμε. Αν μου έκανε αίτημα κανένας …υπερήρωας, μάλλον δε θα είχε καμία τύχη. Πόσα απωθημένα πια;
- Φωτογραφίες γνωστών προσώπων: Εδώ έχουμε μεγάλη ποικιλία. Από σταρ και άλλα ινδάλματα έως ηθοποιούς του ελληνικού κινηματογράφου. Έχει γεμίσει το facebook Τσε Γκεβάρα και άλλες προσωπικότητες. Κάποιες επιλογές φανερώνουν μία πιο πνευματώδη και περιπαιχτική διάθεση, να βάλει μία γυναίκα, που στις άλλες φωτογραφίες δείχνει όμορφη, τη Γεωργία Βασιλειάδου, για παράδειγμα. Δίνουν πάντως ένα στίγμα. Βγαίνει κάποιο συμπέρασμα, οπότε διαλέγουμε και παίρνουμε.
- Εθνικά και θρησκευτικά σύμβολα: προφανείς οι προθέσεις. Σου λέει, έτσι διακηρύσσω τις πεποιθήσεις μου κι αποφεύγω όσους δε τις συμμερίζονται. «Είναι μία στάσις, νιώθεται» που λέει κι ο Καβάφης.
- Κάτι ανάλογο ισχύει και για όσους επιλέγουν το σήμα της ομάδας τους ή άλλων χαρακτηριστικών συμβόλων που προσδίδουν αμέσως μία πολύ συγκεκριμένη κοινωνική ταυτότητα. Το θετικό όλων αυτών είναι ότι αμέσως ξέρεις με ποιον έχεις να κάνεις.
- Υπάρχουν και τα συνθήματα, τα σλόγκαν, τα ρητά, οι προσευχές, φιλοσοφικές απόψεις, οι αμπελοφιλοσοφίες, οι εξυπνάδες, οι κρυάδες κ.ά. στη θέση φωτογραφίας προφίλ. Απ’ όλα έχει ο μπαξές. Επίσης, βοηθητικό: όσοι πιστοί, προσέλθετε, οι υπόλοιποι, από μακριά κι αλάργα.
- Ανάμεσα σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, υπάρχουν κι οι κάθε λογής επαγγελματίες που επιδιώκουν την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών μέσω προσωπικών προφίλ, οπότε βάζουν και την ανάλογη φωτογραφία: από καλλυντικά έως συνεργεία αυτοκινήτων. Εντάξει, άμα είναι γνωστός, να τον στηρίξουμε, αλλά τώρα γιατί, ενώ ζω στην Πελοπόννησο, να έχω φίλο ένα «κρεοπωλείο» στην Αχαρνών;
- Τέλος, είναι κι αυτοί οι χρήστες χωρίς καθόλου φωτογραφία προφίλ. Έχω κι εγώ τέτοιους φίλους, αλλά τυχαίνει να τους γνωρίζω προσωπικά, αλλιώς δε θα τους δεχόμουν. Προκατάληψη; Μπορεί. Αλλά ρε φίλε, δε σε γνωρίζω, μου στέλνεις αίτημα και δεν μου παρουσιάζεσαι ως πρόσωπο; Γιατί να σε δεχτώ όταν εσύ με βλέπεις πώς μοιάζω κι εγώ όχι. Κάνε παρέα λοιπόν με τους υπόλοιπους «αόρατους ανθρώπους»!
Πάμε και στις φωτογραφίες αληθινών προσώπων. Είναι λογικό να επιλέγει κανείς αυτήν που τον εκφράζει και τον κολακεύει περισσότερο. Ένας βαθμός ναρκισσισμού και φιλαρέσκειας υπάρχει σε όλους μας, όπως και αρκετή ανασφάλεια, εκτός εάν πληρούμε τις προδιαγραφές των κυρίαρχων προτύπων, όχι ότι και οι νέοι και «αντικειμενικά» ωραίοι δεν έχουν τις ανασφάλειές τους. Κάθε άλλο.
Κι εδώ τα πάντα σχολιάζονται και μπαίνουν στο μικροσκόπιο: το ντύσιμο, η πόζα, εάν είναι ολόσωμη ή μόνο το πρόσωπο, το κούρεμα, το βάψιμο, το φτιάξιμο… δεν πέφτει τίποτα κάτω. Θέλουμε ν’ αρέσουμε, πολύ ανθρώπινο, αλλά κι ο κόσμος …ένα μάτι, που το ’χει ρε παιδί μου!
Είναι όμως και πάλι σχετικά εύγλωττες πολλές επιλογές. Γιατί ο βαθμός ναρκισσισμού του καθενός, συνήθως αποτυπώνονται στη φωτογραφία του προφίλ. Μαζί με αυτόν πάμπολλα άλλα στοιχεία του χαρακτήρα αλλά και ενδείξεις των προθέσεών μας. Μία ακραία, αλλά όχι ασυνήθιστη περίπτωση είναι των επαγγελματιών του έρωτα, που τυχαίνει μάλιστα να επιλέγουν την ίδια χαμογελαστή αλλά γεμάτη υποσχέσεις φωτογραφία προφίλ, με διαφορετικό όνομα (!) και βέβαια βάζουν στο στόχαστρο άντρες ώριμης ηλικίας. Και δεν εκπλήσσει πια ούτε το γεγονός αλλά ούτε κι το ότι βρίσκεις να έχεις κοινούς φίλους με το συγκεκριμένο πρόσωπο αγνώστων λοιπών στοιχείων αλλά πολύ γνωστών και φανερών προθέσεων.
Μπορούμε λοιπόν να καταλήξουμε στο συμπέρασμα: «δείξε μου τη φωτογραφία του προφίλ σου να σου πω ποιος είσαι;» Και ναι και όχι. Γιατί ισχύει πάντα και το ότι δεν μπορούμε να κρίνουμε σε κάθε περίπτωση από την εξωτερική εμφάνιση. Πόσα «σοβαρά» στην εμφάνισή τους προφίλ, δεν κρύβουν ανθρώπους χωρίς καμία απολύτως ποιότητα ή ακόμη συμπλεγματικούς ή ακόμη χειρότερα, ψυχικά άρρωστους και τοξικούς; Και φυσικά, ισχύει και το αντίθετο, καθώς ένα φαινομενικά «ελαφρύ» ή «προκλητικό» προφίλ, μπορεί να κρύβει έναν άνθρωπο εξαιρετικά ενδιαφέρον και ποιοτικό. Ας το ψάξουμε λοιπόν λίγο καλύτερα δίνοντας περισσότερη βάση στις αναρτήσεις, στα σχόλια, το επίπεδο συζήτησης και τα ενδιαφέροντα κάποιου πριν βγάλουμε συμπέρασμα για κάποιον χρήστη Κι ύστερα, μπορούμε και να του πούμε από ενδιαφέρον: «μήπως αυτή η φωτογραφία προφίλ σε αδικεί τελικά;» Αν παρεξηγηθεί, ε, τότε είμαστε σίγουροι ότι δεν αξίζει! Καλό σερφάρισμα, λοιπόν, και δεν ψαρώνουμε: δείχνουμε αυτό που θέλουμε να δείξουμε και «σ’ όποιον αρέσουμε για τους άλλους δε θα μπορέσουμε».
